Παπαναστασίου & Παρθένης

Στο πρώτο φύλλο της 21ης Οκτωβρίου 1923, της εφημερίδας «Δημοκρατία», όργανο του κόμματος «Δημοκρατική Ένωσις», του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, συνυπάρχουν τα άρθρα δύο οραματιστών του Μεσοπολέμου: του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, του οποίου πολλές από τις ιδέες και τις πεποιθήσεις, φαντάζουν, ακόμα και σήμερα, υπερβολικά καινοτόμες για την πολιτική ζωή του τόπου. Και του Κωνσταντίνου Παρθένη, του ζωγράφου που οραματίστηκε την αναγέννηση του έθνους μέσα από μια πνευματικά ανώτερη και ιδεαλιστική τέχνη.

Η αρχή της πολυετούς φιλίας τους τοποθετείται στην Κέρκυρα, το 1917 και δοκιμάστηκε σε δύσκολες, πολιτικά, στιγμές: ύστερα από τη Δίκη της Λαμίας (1922) και τη φυλάκιση του Παπαναστασίου, ο Παρθένης επισκέφθηκε τον Παπαναστασίου στη φυλακή και στον τοίχο του κελιού του σχεδίασε τη μορφή της Δημοκρατίας μέσα σε ένα κεφαλαίο Δ. Ο εισαγγελέας διέταξε να σβησθεί αμέσως το σχέδιο, αλλά το ίδιο σχέδιο αποτέλεσε λίγο αργότερα το σύμβολο της Δημοκρατικής Ενώσεως, του κόμματος που είχε ιδρύσει λίγους μήνες πριν ο Παπαναστασίου. (Ε. Ματθιόπουλος, Η Καθημερινή, Επτά Μέρες: «Η Αβασίλευτη Δημοκρατία», αφιέρωμα, 21/3/2004)

Στις 25 Μαρτίου του 1924 ο Παπαναστασίου κατέθεσε στη Συντακτική Εθνική Συνέλευση ψήφισμα «Περί Εκπτώσεως της Μοναρχίας και Ανακηρύξεως της Δημοκρατίας». H εφημερίδα Δημοκρατία γιόρτασε τη διπλή γιορτή με ένα αλληγορικό σχέδιο του Παρθένη στο πρωτοσέλιδο, που εμπνεόταν από αντίστοιχες αλληγορικές μορφές της Νίκης.

Κωνσταντίνος Παρθένης, Ελληνική Δημοκρατία, πρώτη σελίδα της εφημερίδας Δημοκρατία, 25 Μαρτίου 1923
Λούντβιχ Μίκαελ Σβαντχάλερ, Η Νίκη αιωρείται πάνω από Βυθισμένα Πλοία, δεκ. 1840, ύψ. 120 εκ., Βουλή των Ελλήνων (από το Ματθιόπουλος Ε., Η Ζωή και το Έργο του Κωστή Παρθένη, Εκδόσεις Αδάμ, Αθήνα, 2006)

Ο Παρθένης εξέφρασε το θαυμασμό και την ευγνωμοσύνη του στον Παπαναστασίου δωρίζοντάς του έναν από τους πίνακες του Ευαγγελισμού, με ιδιόγραφη αφιέρωση:
«Στον αγαπητό μου φίλο Αλέξανδρο Παπαναστασίου / εις ανάμνησι της ενδόξου ημέρας 25 Μαρτ. 1924 / με αγάπη και ευγνωμοσύνη Κ. Παρθένης».

Κωνσταντίνος Παρθένης, Ευαγγελισμός, ελαιογραφία σε καμβά, 1910-1911, 45×44 εκ., Ε.Π.Μ.Α.Σ.

Την ίδια εποχή ο Παρθένης φιλοτέχνησε ένα από τα πρώτα πορτρέτα του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, στο οποίο ο ίδιος ο Παπαναστασίου πρόσθεσε ιδιόγραφα μια φράση από το Δημοκρατικό του Μανιφέστο (12 Φεβρουαρίου 1922): «Η Ελλάς δεν είνε βασιλικόν τιμάριον / Είνε δημιούργημα του πνεύματος, των μόχθων και των αγώνων των τέκνων της και δεν / ημπορεί να γίνη ανεκτόν να θυσιασθή και το ελάχιστον τμήμα της χάριν / βασιλικών συμφερόντων (Από το δημοκρατικόν μανι / φέστο της 12ης Φεβρουαρίου / 1922 / Αλ. Παπαναστασίου)»

Το πορτρέτο δωρήθηκε το 1966 στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, όπως και το μεγαλύτερο μέρος από τη βιβλιοθήκη του Παπαναστασίου. Στη διάρκεια της χούντας εξαφανίστηκε και ξαναβρέθηκε μόλις το 1982, στο κτήριο της Παλαιάς Φιλοσοφικής Σχολής, στη διάρκεια εργασιών αναστήλωσης ύστερα από τους σεισμούς της Θεσσαλονίκης, το 1977.

Κωνσταντίνος Παρθένης, Προσωπογραφία Αλέξανδρου Παπαναστασίου, 1923-1924, ελαιογραφία σε καμβά, 70×60 εκ., Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη

Το 1928 ο Παρθένης σχεδίασε το έμβλημα του Αγροτικού και Εργατικού Κόμματος της Ελλάδος.

Έμβλημα του Αγροτικού & Εργατικού Κόμματος, σε σχέδιο του Κωνσταντίνου Παρθένη,
συλλογή Μουσείο Αλέξανδρου Παπαναστασίου, Λεβίδι Αρκαδίας.

Παράλληλα, φιλοτέχνησε τα πορτρέτα της οικογένειας του Αλέξανδρου Παπαναστασίου.

Κωνσταντίνος Παρθένης, Προσωπογραφία Παναγιώτη Παπαναστασίου, δεκαετία του 1920, ελαιογραφία σε καμβά, 60×70 εκ., Ε.Π.Μ.Α.Σ.
Κωνσταντίνος Παρθένης, Προσωπογραφία Μαρ. Π. Παπαναστασίου, δεκαετία του 1920, ελαιογραφία σε καμβά, 60×53 εκ., Ε.Π.Μ.Α.Σ.
Κωνσταντίνος Παρθένης, Προσωπογραφία Αριστοβούλης Λοπρέστη [αδερφής του Αλ. Παπαναστασίου], δεκαετία του 1920, ελαιογραφία σε καμβά, 115×110 εκ., Ε.Π.Μ.Α.Σ.

Η στενή φιλία των δύο αντρών τέλειωσε το Νοέμβριο του 1936, με τον θάνατο του Αλέξανδρου Παπαναστασίου.
Λίγο πριν από το θάνατό του, ο Παρθένης φιλοτέχνησε δύο πορτρέτα του.

Κωνσταντίνος Παρθένης, Αλέξανδρος Παπαναστασίου, Ιουλία Παρθένη, εργαστήριο Κωνσταντίνου Παρθένη, 1936. Αρχείο Κ. Παρθένη, ιδιωτική συλλογή (από το Ματθιόπουλος Ε., Η Ζωή και το Έργο του Κωστή Παρθένη, Εκδόσεις Αδάμ, Αθήνα, 2006)
Κωνσταντίνος Παρθένης, Προσωπογραφία Αλέξανδρου Παπαναστασίου, 1936, ελαιογραφία σε καμβά, 233×143 εκ., Ε.Π.Μ.Α.Σ.
Κωνσταντίνος Παρθένης, Προσωπογραφία Αλέξανδρου Παπαναστασίου, 1936, ελαιογραφία σε καμβά, 70×60 εκ., Ε.Π.Μ.Α.Σ.