Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, ως Υπουργός Συγκοινωνίας (1917-1920) στην Κυβέρνηση Βενιζέλου, αναδιοργάνωσε το Πολυτεχνείο και το κατέστησε ισότιμο με το Πανεπιστήμιο. Αναβάθμισε τη Σχολή Καλών Τεχνών και έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Εθνική Πινακοθήκη, την διεύθυνση της οποίας ανέθεσε στον Ζ. Παπαντωνίου. Κατά την σύντομη πρωθυπουργία του, το 1924, προώθησε την ίδρυση του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και ενίσχυσε τη λαϊκή μετεκπαίδευση.
Ως προς το γλωσσικό ζήτημα, ανήκε σταθερά στο κίνημα των δημοτικιστών. Υπήρξε, άλλωστε, ιδρυτικό μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου, ο οποίος ιδρύθηκε το 1910 από λογοτέχνες, εκπαιδευτικούς και πολιτευόμενους με σκοπό την αναμόρφωση της εκπαίδευσης, με την εισαγωγή της Δημοτικής (Αναστασιάδης 2008, Αποστολοπούλου-Γεωργιάδη 1987).
«Το ασφαλέστερον θεμέλιον της Δημοκρατίας θα δημιουργηθή εις τας ψυχάς των πολιτών (…) Η Δημοκρατική Κυβέρνησις ορμάται από της αρχής ότι δια πάντας τους πολίτας αμφοτέρων των φύλων πρέπει να δημιουργηθή δυνατότης, ανεξαρτήτως κοινωνικής προελεύσεως και οικονομικών μέσων, να εξυψωθούν εις επίπεδον μορφώσεως ικανής να καταστήση αυτούς συνειδητά και αλληλέγγα μέλη μιας λαοκρατικής Πολιτείας και συγχρονισμένης ανθρωπιστικής Κοινωνίας. Το άτομον πρέπει να ευρίσκη ανοικτόν τον δρόμον προς την τελειοποίησίν του και να οπλίζεται καλώς δια τον αγώνα της ζωής. Νέα οργάνωσις των σχολείων, συστηματική πρόνοια περί μορφώσεως διδακτικού προσωπικού δια πάντας τους βαθμούς της εκπαιδεύσεως και δια πάντας τους κλάδους, εξύψωσις της θέσεως των λειτουργών της Παιδείας, βαθμιαία εισαγωγή της δημοτικής γλώσσης εις την εκπαίδευσίν μας, θεμελίωσις της αγωγής επί των αρχών ανωτέρου ανθρωπισμού και των ζωντανών στοιχείων της νεοελληνικής ζωής, συμμόρφωσις των προγραμμάτων προς τας απαιτήσεις μιας πραγματικής δημιουργικής εργασίας, διοικητική αποκέντρωσις εκπαιδεύσεως (…) ταύτα είναι τα σημεία του εκπαιδευτικού ημών προγράμματος».
[24/03/1924 – «Προγραμματικαί δηλώσεις», αγόρευση στην Δ΄ Συντακτική Συνέλευση, στο Ξ. Λευκοπαρίδης (επιμ.) 1957: 387-388].
«Τα σπουδαιότερα προβλήματα εις μίαν Δημοκρατίαν είναι τα εκπαιδευτικά. Η Δημοκρατία πρέπει να γίνη ένας παμμέγιστος και πολυσχιδής εκπαιδευτικός οργανισμός καλλιεργών την μάθησιν όλων των πολιτών και διαπλάττων τον χαρακτήρα και τα ήθη των…» [11-12/10/1926 – «Τα μεγάλα προβλήματα της ελληνικής ζωής», συνεντ. με Κ. Μπαστιά στην εφ. Ελ. Τύπος, στο Ξ. Λευκοπαρίδης (επιμ.) 1957: 529].
«Ιδιαιτέρως θα φροντίσωμεν δια την εκπαιδευτικήν οργάνωσιν των βορείων του κράτους επαρχιών (…) ιδρύοντες και δεύτερον Πανεπιστήμιον, εν Θεσσαλονίκη, περιλαμβάνον και τας πρακτικάς επιστήμας και μέλλον να λειτουργήσει βαθμιαίως. Του Πανεπιστημίου τούτου η καλή οργάνωσις και τας νέας χώρας θα ωφελήσει και την επιστημονικήν παρ’ ημίν δράσιν θα προαγάγη, συντελούσα εμμέσως εις την βελτίωσιν και του εν Αθήναις Πανεπιστημίου» [24/03/1924 – «Προγραμματικαί δηλώσεις», αγόρευση στην Δ΄ Συντακτική Συνέλευση, στο Ξ. Λευκοπαρίδης (επιμ.) 1957: 388].
«Το Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης δεν ιδρύθη μόνον δια να προαγάγη εις την Ελλάδα την επιστημονικήν έρευναν και να εξαπλώση τα επιστημονικά φώτα ειδικώτερον εις την Β. Ελλάδα, αλλά και δια να μας φέρη εις στενοτέραν πνευματικήν προσέγγισιν με τους Βαλκανικούς λαούς, να μεταδώση εις αυτούς τον ιδικόν μας πνευματικόν πολιτισμόν και να μεταγγίση εις ημάς τον ιδικόν τους».
[13/11/1931 – Εφημερίς των Βαλκανίων, στο Γ. Αναστασιάδης 2008: 208].
«Σημαντικώτατον σημείον του ημετέρου προγράμματος αποτελεί η προσπάθεια προς οργάνωσιν εις ευρύτατην κλίμακα λαϊκής μετεκπαιδεύσεως, από την οποίαν θα έχη να ωφεληθή ιδιαιτέρως η σύγχρονος γενεά πολιτών εκείνων, οι οποίοι δια πολλούς λόγους δεν εφοίτησαν διόλου εις σχολείον, ή εγκατέλειψαν αυτό προώρως, ή άλλως καθυστέρησαν εις την μόρφωσίν των. Η λαϊκή αυτή μετεκπαίδευσις (…) θα αποκορυφωθή εις ορισμένα κέντρα μέχρι της λειτουργίας Λαϊκών Πανεπιστημίων».
[24/03/1924 – «Προγραμματικαί δηλώσεις», αγόρευση στην Δ΄ Συντακτική Συνέλευση, στο Ξ. Λευκοπαρίδης (επιμ.) 1957: 388].
«Τα γεωργικά σχολεία, τα οποία είναι ο σπουδαιότερος κλάδος της συμπληρωματικής εκπαιδεύσεως, και διότι ο πληθυσμός μας είναι γεωργικός και διότι εκεί είναι ανάγκη να μεταδώσωμεν τας γνώσεις τας επιστημονικάς, δια να καταστήσωμεν προοδευτικούς τους γεωργούς μας (…) Πρέπει το γεωργικόν σχολείον να είναι γεωργικόν εργαστήριον, να έχη και έκτασιν επαρκή και εποπτείαν και εφοδιασμόν…» [02/07/1929 – «Στοιχειώδης εκπαίδευσις – Επαγγελματική μόρφωσις – Γεωργικά σχολεία», αγόρευση στη Βουλή, στο Ξ. Λευκοπαρίδης (επιμ.) 1957: 601].
«Πώς ημπορείτε να εμποδίσετε τον Ελληνικόν λαόν να μεταμορφώση ολίγον κατ’ ολίγον την γλώσσαν του; Δύνασθε να εκδώσετε οιασδήποτε θέλετε επιταγάς: δεν τας φοβούμαι εγώ, ο οποίος είμαι θαυμαστής της δημοτικής γλώσσης, διότι η γλώσσα είναι το κατ’ εξοχήν δημοκρατικόν άνθος της ανθρώπινης ψυχής και δεν ανέχεται κανένα τύραννον. Ουδείς νομοθέτης δύναται να εμποδίση την εξέλιξήν της».
[26/02/1911 – «Γλωσσικό Ζήτημα – Σχολείο Βόλου», αγόρευση στην Β΄ Αναθεωρητική Βουλή, στο Ξ. Λευκοπαρίδης (επιμ.) 1957: 93].
«Η ύπαρξη δημοτικής και καθαρεύουσας αποτελεί πραγματική διγλωσσία, δημιουργεί πνευματική σύγχυση σε βαθμό που δυσκολεύει τη διανοητική ανάπτυξη του έθνους, καθαρότητα δηλ. και αντικειμενικότητα στη σκέψη και ευκολία και ζωηρότητα στην έκφραση. Γλώσσα για όλους τους λαούς είναι ο προφορικός λόγος. Αυτός είναι το αίμα του πνεύματος που του δίνει και θερμότητα και κίνηση». [02/1926 –«Δημοτικισμός και εκπαιδευτική μεταρρύθμισις», χειρόγραφο κείμενο που προοριζόταν για την εφ. Δημοκρατία, στο Ξ. Λευκοπαρίδης (επιμ.) 1957: 506].
